Plakkaten

De onderdanen van Catharina II kunnen in de landen van Joseph II aanspraak maken op de voordelen, verbonden aan de status van meest begunstigde natie. Zij genieten er vrijheid van geweten, een gunstig douanetarief en handelsvrijheid. Een speciaal tarief wordt ingesteld voor de invoer van juchtleer, pelterijen en kaviaar. Voor import via de Donau of via de vrijhavens van Triëst en Fiume geldt een verlaagd tarief. De Russische scheepvaart kan in geval van averij gebruik maken van Oostenrijkse havens. Het is niet mogelijk zonder meer beslag te leggen op Russische handels- of oorlogsschepen. Vorderingen tegen de eigenaars of vervolging wegens delicten van de opvarenden zijn onderworpen aan 's lands wetten. Volgens het systeem van gewapende neutraliteit blijft in geval van oorlog met andere mogendheden de Russische handel onverlet. Regels worden gegeven voor het onderzoek naar contrabande. Tevens wordt vastgelegd wat in het kader van de Russisch-Oostenrijkse betrekkingen onder contrabande moet worden verstaan. Het edict regelt de bevoegdheden van Russische consulaire vertegenwoordigers en de wijze waarop curatoren dienen te worden aangesteld, indien een Russisch onderdaan bankroet gaat. Russische onderdanen kunnen alom onroerend goed kopen, verkopen of huren en verhuren, binnen de grenzen daaraan door de stedelijke privileges gesteld. Bij hun remigratie hebben zij recht op vrij transport van hun goederen, op voorwaarde dat hun schulden zijn vereffend. Hetzelfde geldt ten aanzien van het transport van erfenissen. Indien er oorlog uitbreekt tussen Oostenrijk en Rusland, dan zal men aan de Russische onderdanen het nodige respijt laten om zich uit de landen van Zijne Majesteit terug te trekken.

Joseph II beveelt de naleving en uitvoering van het verdrag, dat op 8 november 1785 is gesloten met vertegenwoordigers van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Volgens art. 19 van dit verdrag worden Obbicht en Papenhoven, gelegen onder het Oostenrijks Overkwartier, aan de Republiek afgestaan.

Zijne Majesteit gelast de opheffing van alle liefdadige broederschappen in de Nederlanden. Elke broederschap dient een inventaris op te maken van alle activa en passiva, vorderingen en schulden. Deze inventaris dient als richtsnoer voor de comités, te vormen door de hoofdofficier, een burgemeester en griffier van elke plaats, die tijdelijk worden belast met het beheer van de middelen, totdat ter plaatse een broederschap van "De werkende Liefde van den Evennaasten" zal zijn opgericht. De nieuw op te richten broederschap zal onder het geestelijk toezicht staan van de diocesane bisschop. De statuten van de broederschap zijn door de regering vastgesteld en zullen aan de bisschoppen ter hand worden gesteld. Nalatigheid in het liquideren van de oude broederschappen en het verzwijgen of vervreemden van inkomsten en eigendommen wordt met een boete gestraft. Een formulier voor het inventariseren van goederen en inkomsten is bijgevoegd.

Zijne Majesteit verbiedt het houden van processies anders dan op de Kruisdagen, met Sacramentsdag en op een andere door de diocesane bisschop aan te wijzen feestdag. Het meedragen van beelden en ambachtskleden is, evenals muzikale begeleiding, uit den boze. In uitzonderlijke omstandigheden kan de bisschop toestemming geven voor processies voor het gewas. Groepsgewijze bedevaarten worden verboden op straffe van honderd patakons per deelnemer. De insolvente overtreder riskeert drie maanden hechtenis. Het houden van "jubileën" is verboden.

(?1786-01-09_1) ten vervolge, wordt bepaald dat alleen "onder de oogen van 't Gouvernement-Generaal" te Brussel vergaderingen van vrijmetselaarsloges gehouden mogen worden. Het oprichten van loges in de andere hoofdsteden wordt verboden. De bepalingen van (?1786-01-09_1) zullen alleen toegepast worden op de drie Brusselse loges.

Huwelijken die door onderdanen van Zijne Majesteit in het buitenland worden gesloten om diens huwelijkswetgeving te ontgaan, zullen "hier ten lande geene civiele effecten en ... hebben".

Ontheffing van de drie "roepen" kan alleen worden toegestaan in werkelijk dringende gevallen, die geen publiciteit verdragen. De partijen zullen onder ede moeten verklaren, dat er tussen hen geen huwelijksbeletselen bestaan in de zin van (?1784-09-28).

De aartsbisschop, alle bisschoppen, kerkelijke dignitarissen, kathedrale en collegiale kapittels, kloosters, conventen, pastoors, kapelaans en andere beneficianten moeten binnen twee maanden na publicatie van deze verordening een gespecificeerd overzicht indienen van alle baten en lasten verbonden aan de erfgoederen, tienden, renten, acti‰n en obligati‰n, die hun zijn toegewezen als beneficie, kanunnikdij of prebende. Ook moeten zij een dergelijk overzicht opstellen van baten en lasten verbonden aan de "fabrieken" van hun kapittel, parochiale of succursale kerk, kapel of sacristie. Nalatigheid wordt gestraft met een boete van duizend gulden, waarvan tweederde deel voor de aanbrenger.

De seculiere en wereldlijke bezitters van kerkelijke officiën en beneficiën, waaraan geen residentieplicht is verbonden en die geen verplichting in de zielzorg met zich brengen, moeten binnen twee maanden een specifiek overzicht indienen bij het Gouvernement-Generaal terzake van de achtergronden, rechten en verplichtingen van die beneficiën en officiën, op straffe van duizend gulden boete. Ter controle wordt aan alle pastoors opgedragen een dergelijke lijst op te maken van alle beneficiën en officiën van deze aard, die aan hun kerk of kapel zijn verbonden.

Met het oog op de behoeften van zielzorg en onderwijs, gelast Joseph II de inventarisatie van alle parochies. De regeerders van dorpen en gehuchten, tiendheffers en (onder-)heren moeten op straffe van driehonderd gulden boete een uitgebreid overzicht opstellen aan de hand van bijgaande instructies en formulieren.

Zijne Majesteit verklaart dat combinaties van twee pastorale beneficiën, of van een pastoraal beneficie met een beneficium simplex, waaraan residentieplicht is verbonden, of van een pastoraal beneficie en een kerkelijk ambt, onverenigbaar zijn. Combinaties van "enkele" beneficiën, een pastoraal beneficie en een simpel beneficie zonder residentieplicht en van simpele beneficiën en kerkelijke ambten zijn wel toelaatbaar. Beneficiën die in niet geoorloofde vorm gecombineerd zijn moeten worden afgestaan.

Zijne Majesteit bepaalt dat pastorale beneficiën voortaan alleen aan geestelijken van gebleken geschiktheid zullen worden gegeven. Twee maal per jaar dient een "concours" te worden gehouden om aspirantpastoors in de gelegenheid te stellen van hun bekwaamheden blijk te geven. De wet bevat een instructie voor de examinatoren en het formulier dat gebruikt moet worden voor het vastleggen van hun bevindingen. De examinatoren rapporteren aan het Gouvernement-Generaal. Geestelijken die op grond van de behaalde resultaten in de eerste (van drie) klassen zijn ingedeeld, kunnen zich zodra een pastoraal beneficie vacant raakt tot de bisschop wenden. De diocesane bisschop moet de ingekomen requesten doorsturen naar het gouvernement, indien het beneficie ter collatie van Zijne Majesteit is. De plaatsen van onderpastoors worden voor wat de wet betreft aan pastoorsplaatsen gelijk gesteld. Het zal de aspiranten tot aanbeveling strekken, als zij zich beijveren "tot onderhoudinge van onse wetthen..., tot d'afschaffinge des naedeelige misbruycken en tot voortgank van eenen suyveren en redelycken godsdienst".

Joseph II beveelt de opheffing van alle bisschoppelijke seminaria. Het onderricht in de theologie wordt geconcentreerd in het Seminarie-Generaal te Leuven en een Seminarie-Filiaal te Luxemburg. De voormalige seminaria zullen voortaan dienst doen als priesterhuizen, waar de reeds gevormde theologen zich na de vijfjarige cursus kunnen voorbereiden op de praktische zielzorg. Geen onderdaan van Zijne Majesteit mag voortaan tot de hogere wijdingen worden toegelaten, indien hij het seminarie nieuwe stijl niet heeft doorlopen. Het edict regelt de toelatingseisen voor de seminaria en het gebruik van beurzen en fundaties van de oude seminaria voor de nieuwe opleiding. De colleges van de Universiteit van Leuven die zijn gesticht ten behoeve van het theologisch onderricht van buitenlanders en de seminaria van bisschoppen, wier diocees zich ten dele buiten de grenzen der Zuidelijke Nederlanden uitstrekt, worden ongemoeid gelaten. Echter, de alumni van deze colleges worden uitgesloten van beneficiën "met Ziele-last" in de Zuidelijke Nederlanden. Het edict behelst naast kledingvoorschriften voor priesterstudenten, bepalingen terzake van hun levensonderhoud. De Religiekas springt bij voor de opleiding van geestelijken van contemplatieve ordes. Een overgangsregeling is voorzien voor studenten oude stijl.

Joseph II gelast de invoering van een nieuw reglement terzake van de burgerlijke rechtsvordering, met ingang van l mei 1787. De thans reeds aanhangige processen moeten vanaf die datum volgens de nieuwe stijl worden afgewikkeld. Alle wetten en costumen ter contrarie worden afgeschaft. De rechters dienen zich te onthouden van interpretatie van het reglement. Zij zijn aansprakelijk voor schade en interessen van partijen wegens afwijking van het gelibelleerde reglement. Het reglement is ingedeeld in 39 hoofdstukken, tezamen 150 bladzijden druks. Achtereenvolgens worden behandeld: algemene voorschriften (l); voorschriften met betrekking tot de mondelinge en schriftelijke procedure (2, 3); vrijwaring (4, 7, 8); reconventie (5); handelingsbekwaamheid (6); faillissementsrecht (9); betwisting van rekeningen (10); bewijsrecht (11-17); eden (18-22); vorm van procesakten (23); vonnis, appèl, revisie en nulliteit (24, 25); minnelijke schikking en arbitrage (26, 27); personele en reële arresten, sequester (28, 29, 30); tenuitvoerlegging (31); respijt en atterminatie (32); cessie (33); restitutio in integrum (34); gerechtelijke vacanties (35); betekening van decreten en mandementen (36); proceskosten (37); en tenslotte voorschriften voor advocaten en rechters (38, 39).

Alle anterieure edicten en verordeningen terzake van de graanhandel worden tenietgedaan. Eenieder mag vrijelijk graan en meel kopen en verkopen zonder aan enig voorschrift onderworpen te zijn, anders dan die strekken tot handhaving van de in- en uitgaande rechten.

Om (?1786-05-22) en (?1786-05-27) uitvoerbaar te maken, wordt een formulier voorgeschreven voor de inventarisatie van kerkelijke goederen, beneficiën, officiën en fundaties. De formulieren moeten binnen twee maanden worden ingevuld aan de hand van bijgaande instructie.

(?1787-01-01_1) art. 6 ten vervolge, worden de Nederlanden verdeeld in negen kreitsen, elk onder bestuur van een intendant, tevens raadsheer van het gouvernement. De intendant vertegenwoordigt er het gouvernement, dat hij bijstaat in zaken van openbaar bestuur. De kreitsen worden onderverdeeld in districten, bestuurd door een Commissaris der Intendentie. Het Oostenrijks Overkwartier wordt ingedeeld bij de Limburgse Kreits. De intendanten worden belast met het openbaar bestuur van politie en financiën. De magistraten, officieren der (onder-)heerlijkheden, beambten van domeinen en financiën, die van de Religiekas en de beambten der provinciën, steden en gemeenten zijn aan hen gehoorzaamheid en verantwoording schuldig. De intendanten hebben de bevoegdheid om verordeningen te maken. Zij hebben geen rechtsmacht in contentieuze zaken. Ter bescherming van de onderdanen beschikken zij over het "provisorium momentaneum" of het "possessorium summarissimum". Op grond van deze bevoegdheid kunnen zij iemand die gewelddadig in zijn bezit gestoord is (spolie) voorlopig in het bezit van zijn goederen herstellen. Dergelijke beschikkingen houden stand, totdat de competente rechter uitspraak heeft gedaan ten petitoire. De intendanten worden belast met de publicatie der wetten. De ambten der hoofdofficieren worden afgeschaft. Meiers, drosten en anderen behouden slechts hun titel.

Ter voorkoming van overbodige processen wordt het aan ambachten, gilden, corpora van lastdragers, wegers, meters en andere functionarissen, aangesteld tot nut van de scheepvaart, de handel en het publiek, verboden om roerende en onroerende goederen, renten, actiën en credieten te vervreemden, of schulden en obligaties aan te gaan zonder octrooi van het Gouvernement-Generaal. Het doen van uitgaven ten laste van de ambachten is alleen geoorloofd voor zover zij voortvloeien uit eerdere transacties. Betalingen aan de ambachten mogen niet langer lopen via de dekens, maar moeten via de magistraat gebeuren. Ambachten kunnen zonder octrooi geen processen aanspannen. Het dagelijks bestuur der ambachten wordt toevertrouwd aan de dekens, die moeten handelen in overleg met commissarissen uit de magistraat. De functies van griffier en klerk en van de andere bedienden der gilden worden opgeheven. In verband met de sanering der financiën moeten de dekens met hulp van de commissarissen een overzicht opstellen van de schulden en verplichtingen der ambachten en voorstellen doen ter delging.

(?1787-01-01_2) ten vervolge, maakt Joseph II vanuit zijn "sekere wetenschap, volle macht ende koninklijcke autoriteyt" met één pennestreek heel de historisch gegroeide rechterlijke organisatie der Nederlandse gewesten ongedaan, als zijnde ongeschikt om (?1786-11-03) ten uitvoer te leggen. Hiervoor in de plaats komen drie graden van jurisdictie: van eerste instantie, appèl en revisie. Als rechtbank van laatste instantie (graad van revisie) fungeert de Soevereine Raad van Justitie te Brussel. Deze raad oefent het toezicht op alle rechters van eerste en tweede instantie. Tevens worden twee rechtbanken in de graad van appèl ingesteld. Een te Brussel, competent voor Brabant, Limburg, Gelre, Vlaanderen, Henegouwen, Namen, Doornik en het Doornikse en Mechelen; de ander te Luxemburg, bevoegd voor het gelijknamig gewest. De rechters in eerste instantie dienen zich met de nodige deferentie te voegen naar de bevelen van de rechters in tweede instantie. Met ingang van 1 mei 1787 houden alle heerlijke rechtbanken op te functioneren. Hun bevoegdheden in contentieuze zaken worden overgedragen aan de Tribunalen van eerste instantie. Bepalingen van transitoir recht worden gemaakt, om het functioneren van de rechtspleging in eerste aanleg mogelijk te maken, zolang de ressorten van de nieuwe tribunalen nog niet precies zijn gedefinieerd. Eveneens met ingang van 1 mei houden de rechters van domeinen, in- en uitgaande rechten, de tolkamers, gedelegeerde rechters en wat dies meer zij, op te functioneren. Een uitzondering wordt gemaakt voor de militaire rechters. Het reglement behelst instructies met betrekking tot de samenstelling van de rechtbanken, de benoembaarheid en de aanstelling van rechters en personeel en ten aanzien van het functioneren van de advocaten (regeling van kosteloze rechtsbijstand). Bepalingen van transitoir recht worden gemaakt ten aanzien van de criminele rechtspleging. De tortuur wordt afgeschaft. De rechterlijke officieren dienen vooralsnog te blijven waken over de publieke veiligheid. Op hen rust de taak om delinquenten en vagebonden aan te houden.

Zijne Majesteit schort de invoering van (? 1787-04-03) tijdelijk op. De provinciale hoven van justitie, de rechtbanken ten plattelande, de rechterlijke officieren en magistraten in de provincies van Vlaanderen, Namen, Doornik en het Doornikse, Gelderland en Mechelen moeten hun functies op de oude voet hernemen.

(?1786-11-03) treedt voorlopig niet in werking. De processen dienen voorlopig te worden geïnstrueerd volgens de stijl van de verschillende herstelde rechtbanken.

(?1787-03-17) en (?1771-01-21) worden ingetrokken. De ambachten moeten zich bij het aanspannen van processen richten naar de gewoonte zoals die vóór 1771 in zwang was. Zijne Majesteit zal advies inwinnen bij de magistraten alvorens maatregelen voor te schrijven ter verbetering van het bestuur der ambachten. De gilden zullen daarbij worden gehoord. Schorsingen, verleend in processen met betrekking tot de gilden, worden herroepen.

Voor de handhaving der openbare orde mag alleen gebruik gemaakt worden van de "wettelijke corporaties" (schutterijen en burgerwachten) en wel in zo grote getale als door de magistraat, gelet op de omstandigheden, wenselijk wordt geacht. Krachtens art. 4. van de depêche van 16 augustus 1787 mogen deze schutters geen cocardes of andere partijtekens dragen. Men dient zich strikt te houden aan de reglementair voorgeschreven kledij. De stedelijke overheden moeten maatregelen nemen ter ontbinding van de "buitengewone corporaties" (vrijcorpsen). Het dragen van een cocarde wordt verboden op straffe van tien schilden boete. Een authentiek uittreksel uit de depêche van 16 augustus is bijgevoegd.

Zijne Majesteit verbiedt het schrijven, drukken, verspreiden en verkopen van libellen, lasterschriften en dergelijke, die het herstel van de publieke rust verhinderen, op straffe van vijfhonderd guldens boete. De raden-fiscaal worden belast met de rechtsvordering terzake.

De landvoogd verzekert in naam van de keizer aan de Staten van het Overkwartier, dat Gelderland gehandhaafd zal blijven bij haar oude constituties, grondwetten en privileges, "ingevolge de acten der huldiging van Zijne Majesteijt". (? 1787-04-03) en (?1787-03-12) worden thans blijvend afgeschaft. De bepalingen van (? 1787-01-01_1) (? 1787-01-01_2), die betrekking hebben op het bestuur der provincies en de rol van de Staten en hun gedeputeerden daarin, zullen niet worden uitgevoerd. Hetzelfde geldt ten aanzien van de bepalingen met betrekking tot de rechterlijke organisatie. De hoge en lage jurisdictiën van onderheren, steden en platteland blijven in wezen. Inbreuken op de constitutie zullen door Zijne Majesteit in overleg met de Staten worden hersteld.